3.4 Cultuur

Inleiding

Wij hebben een aantrekkelijk cultureel klimaat met een divers en toegankelijk aanbod voor iedereen. Kinderen en jongeren in Amersfoort brengen we in contact met kunst- en cultuur door middel van cultuureducatie en een aantrekkelijk aanbod in de vrije tijd.
De ontwikkeling van het cultuuraanbod in Amersfoort moet meegroeien met de bevolkingsontwikkeling en verdere verstedelijking en draagt bij aan Amersfoort als aantrekkelijke stad om te wonen, werken en recreëren. Samen met de stad dragen wij zorg voor ons (onroerend en ruimtelijk) erfgoed en voor de kwaliteit van het stadsbeeld als totaal. Cultuurhistorische waarden vormen een waardevolle inspiratiebron voor nieuwe ontwikkelingen. We werken hierbij nauw samen met de stedelijke regio waar wij onderdeel van uit maken.

Belangrijke gebeurtenissen

Kunst & Cultuur belangrijke gebeurtenissen
De gemeenteraad heeft 10 oktober 2017 de ‘Cultuurvisie Amersfoort 2030’ vastgesteld. In 2018 lag de focus op onderzoeken, aanjagen en verkennen. Daarmee is een fundament gelegd waarop in 2019 uitwerking is gegeven in het inmiddels vastgestelde Cultuurplan Amersfoort 2019-2022 “Duurzaam, Dynamisch en Doen”.
In het Cultuurplan Amersfoort 2019-2022 “Duurzaam, Dynamisch en Doen” staan de prioriteiten voor de komende jaren om er voor te zorgen dat het Amersfoortse cultuuraanbod past bij de groei van de stad. Deze prioriteiten zijn vertaald in een uitvoeringsagenda voor de komende jaren. Tot en met 2020 gaat het om verstevigen van de grote culturele instellingen in Amersfoort, en daarnaast onder meer het versterken van cultuureducatie, profileren van culturele evenementen, makers & talent en het culturele regioprofiel. Daartoe is in 2019 zowel structureel als incidenteel extra geïnvesteerd in grote en kleinere instellingen in de stad. Daarnaast is het beschikbare bedrag voor de projectsubsidieregeling structureel verhoogd, zodat we nog meer mooie initiatieven kunnen ondersteunen. Ook is het Stedelijk Regioprofiel ”Eeuwig Jong” vastgesteld, waarbij ambities zijn geformuleerd op het gebied van regionale samenwerking.   

Van Wittel terug in Amersfoort

Met Maestro Van Wittel – Hollandse meester van het Italiaanse stadsgezicht had Kunsthal KAdE in 2019 de best bezochte expositie sinds de opening in 2014 in het Eemhuis. De tentoonstelling over de in Amersfoort geboren kunstenaar oogstte zowel nationaal als internationaal veel lof en heeft KAdE veel extra naamsbekendheid opgeleverd.  

Publieksprijs voor Amersfoort Erfgoedstad van het jaar
Vorig jaar was het officiële erfgoedjaar. Dat jaar werd ook bekend dat we genomineerd waren als erfgoedstad van het jaar. In maart 2019 heeft Amersfoort de Publieksprijs van de BNG Erfgoedprijs voor Erfgoedstad van het jaar gewonnen. De hoeveelheid publiekstemmen waren mede te danken aan een filmpje van de juniorgidsen.

Pop-up De Volmolen
Het historische pand De Volmolen bruiste in 2019 van de culture activiteiten door de tijdelijke invulling als Pop-up De Volmolen. De pop-up is opgezet met het doel om jonge creatieve ondernemers een springplank te bieden. Dit is gedaan aan de hand van drie pijlers: verbinding, een laagdrempelige programmering en cultureel ondernemerschap. De Volmolen heeft kende aansprekende terugkerende programmaonderdelen, zoals Dit moet je zien! – “Filmavond met spraakmakend voorafje”, diverse Exposities voor o.a. jonge Amersfoortse makers en Electiv – “Elektronisch muziekcollectief”, studio en lessen. Naast deze programmalijnen heeft Volmolen actieve rol gespeeld in culturele klimaat en was er bij veel samenwerking met andere partijen, in het bijzonder gericht op talentontwikkeling, waarbij talent nieuw publiek kon aanboren en aansluiting bij en wegwijs in Amersfoortse culturele klimaat ontstond. Op dit moment wordt gekeken hoe de opbrengsten van 'De Volmolen' vervolg kunnen krijgen.

Lancering We Are Public
Ruim 500 Amersfoorters hebben zich als cultuur optimist  aangesloten bij We Are Public. We are Public is een landelijke publiekspas voor culturele activiteiten. De pas werd in het voorjaar van 2019 als samenwerking binnen de stedelijke regio in de steden Utrecht en Amersfoort gelanceerd. Alle grote culturele instellingen, zoals Flint, FLUOR, De Lieve Vrouw en Nieuwe Erven doen mee. De cijfers laten zien dat de leden goed gebruik maken van het geselecteerde aanbod. Leden kunnen ook gebruik maken van het landelijke aanbod.

Evenementen 2019
De evenementen in Amersfoort waren ook in 2019 talrijk en zeer divers. Zo waren er ruim 350 uiteenlopende culturele, sportieve en maatschappelijke evenementen zoals bijvoorbeeld het ATP tennistoernooi, het Wij Doen het Samen festival en het landelijk populaire festival Into the Woods. Deze laatste vierde dit jaar haar 10 jarig bestaan met een speciale festivaldag Amersfoortse Pracht, een cadeau aan alle inwoners van de stad in de sprookjesachtige omgeving van Bos Birkhoven.

WIJ AMERSFOORT
Koningsdag 2019 was een absoluut hoogtepunt. Het programma was zeer divers en geschikt voor verschillende doelgroepen. Van het kunstproject zoals ‘De Nieuwe Stadspoort’ op de Hellestraat tot ‘Recycle Yourself’ op de Varkensmarkt en van WIJ ALLEMAAL, waarbij 135 nationaliteiten vertegenwoordigd waren tot groot feest op het Eemplein voor jong en oud. De Regioquiz was een unieke samenwerking met de Regio Amersfoort. De NOS-uitzending is door ongeveer 2,6 miljoen mensen bekeken.

Belangrijke gebeurtenissen Archief Eemland
Van, voor en door de stad
Archief Eemland biedt een plek aan inwoners van de stad, die uit onze collectie een tentoonstelling samenstellen. Hiermee maken we onze collectie toegankelijk voor een breed publiek, want hierdoor bereiken mensen uit het netwerk van de gastconservator.
We hebben we een aantal mooie voorbeelden van coproductie met de stad.
Johan leeft!
Een groots staatsman, grondlegger van het liberale denken betoogden Gerard Chel en Guido de Wijs. Op hun initiatief kreeg in 2019 in Amersfoort het Johan van Oldenbarneveltjaar gestalte om te herdenken dat deze staatsman en “zoon” van de stad Amersfoort 400 jaar geleden werd onthoofd in Den Haag.
Johan leeft! was de titel van een reeks van activiteiten in de stad, zich kenmerkend door samenwerking met culturele organisaties en Het Eemhuis.  Vooral ook hebben veel inwoners van de stad Johan van Oldenbarnevelt op originele wijze herdacht, bijvoorbeeld met “Johan vlaggen” in de van Oldenbarneveltlaan, lezingen- en straatdiners.
Op 13 mei verzamelden de burgemeester, raadsleden, enkele leden van de 2 ^e Kamer en Amersfoorters zich op het Onze Lieve Vrouweplein. Om 10.00 uur werden de klokken geluid, waarmee herdacht werd dat 400 jaar geleden het laatste uur was geslagen voor Johan van Oldenbarnevelt.

101 vrouwen versierd
Bij Archief Eemland was van 18 januari t/m 16 maart 2019  de tentoonstelling ‘101 vrouwen versierd’ te zien die werd samengesteld met portretten gemaakt door de Amersfoortse beeldend kunstenaar Marijke Schurink. Zij maakte van 101 foto’s/beeltenissen van vrouwen “versierde” portretten met verschillende materialen. Een groot deel was te zien op de publieksetage van Archief Eemland. Vier van deze vrouwen op de portretten hadden een Amersfoort-connectie, van hen waren ook documenten en foto’s uit het archief te zien.
Conny Kiest

In de collectie van Archief Eemland bevinden zich bijna 600 foto’s van Conny Meslier. Van mei 2019 tot januari 2020 was de tentoonstelling ‘Conny Kiest’ te zien waarin bezoekers een prachtig beeld kregen van het bijzondere oeuvre van de Amersfoortse fotografe Conny Meslier.
Meslier maakte spraakmakende fotoreportages voor onder andere de gemeente Amersfoort en de Alliantie. Zoals de foto’s van het Stationsgebied die verschenen in het boek: "Contouren & Contrasten - Amersfoorters in hun veranderende omgeving" (1988). Een ander deel van de expositie was van latere datum. Deze markante fotografe trok met haar mooie foto’s bijna 1000 bezoekers. 

Bouwdossiers
Veel bezoekers raadplegen bouwtekeningen-en dossiers  van Amersfoortse woningen en monumenten. Voor de publieksarchivarissen betekent dit een aanzienlijke toename van de werkzaamheden, omdat bijna alle bouwdossiers door de gemeente Amersfoort aan Archief Eemland zijn overgedragen.  Het is de bedoeling de bouwdossiers te digitaliseren, zodat deze in de toekomst online ter beschikking kunnen worden gesteld. Voor de gemeenten Woudenberg en Eemnes is dit al mogelijk.
Belangrijke gebeurtenissen Monumentenzorg
In 2019 zijn  in de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit subcommissie Erfgoed 360 vergunningaanvragen behandeld die betrekking hebben op monumentale panden of gebieden. Daarnaast zijn veel eigenaren gefaciliteerd bij de instandhouding, transformaties en herbestemming van erfgoed. Er is een duidelijke toename aan vragen die betrekking hebben op duurzame monumentenzorg. Indien nodig worden bij ontwikkelingen en projecten bouwhistorisch onderzoek uitgevoerd zoals naar boerderij Birkt 9. Belangrijke herbestemmingen in 2019 waren onder meer Huize Randenbroek en de Mariënhof. Voor onder meer de projecten Klooster Zuidsingel, het Militair Hospitaal, de Prodentfabriek, de Watertoren, WarnerJenkinson en De Kolk zijn kaders opgesteld.
Voor monumenten in gemeentelijk eigendom treden we op als een goede ‘rentmeester’. In 2019 de restauratie van Museum Flehite afgerond en aan diverse gemeentelijke objecten zijn herstelwerkzaamheden uitgevoerd. Voor de 17 ^e- eeuwse Volmolen, naast de Koppelpoort, is door middel van een selectieprocedure een nieuwe huurder gevonden. In 2020 wordt het gebouw zo hersteld dat hier een katoendrukkerij kan worden gevestigd, wat aansluit bij de oorspronkelijke functie van de Volmolen.  
In 2019 is het onderzoek Brandveiligheid & Monumenten uitgevoerd. Over de resultaten van het onderzoek worden monumenteigenaren in 2020 geïnformeerd en voorzien van concrete adviezen en aanbevelingen.
De monumentenlijst is ook in 2019 geactualiseerd en is digitaal beschikbaar via amersfoort-in-beeld.nl. Er is een start gemaakt met het realiseren van een geïntegreerde cultuurhistorische waardenkaart, waarbij veel informatie wordt gebundeld en digitaal beschikbaar komt. Hierbij worden ook waardevolle groenstructuren zichtbaar worden gemaakt omdat deze van groot belang is in de setting van monumenten in de omgeving.  In 2020 wordt een eerste aanzet gemaakt voor de waardenkaart ten behoeve van de Omgevingsvisie, de uitwerking volgt in 2021. De cultuurhistorische waardenkaart wordt gebruikt in onder meer bestemmingsplannen, herontwikkelingsopgaven en de in de toekomst op te stellen omgevingsplannen.
In 2019 is gestart met het actualiseren van het g emeentelijke monumentenbeleid . Hierbij worden ontwikkelingen op het gebied van Rijksbeleid, de Omgevingswet en lokale speerpunten meegenomen. In 2020 wordt dit met een geactualiseerde Erfgoedverordening en een gemeentelijke subsidieregeling vastgesteld door het college van B&W. Hiermee wordt ook geanticipeerd op het toekomstig Omgevingsplan en de Omgevingswet.  
Amersfoort heeft een omvangrijk bestand aan religieus erfgoed . Door de ontkerkelijking vraagt deze groep monumenten bijzondere aandacht voor het behoud voor de toekomst. In het kader van een pilot is samen met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed in 2019 gestart met het opstellen van een Kerkenvisie. Dit gebeurt in nauw overleg met de kerkelijke gemeenten en moet uiteindelijk in gedragen Kerkenvisie waarbij wordt ingezet op het behoud van religieus erfgoed waarbij adequaat kan worden geanticipeerd op her- en nevenbestemmingen. In 2020 wordt het project afgerond.
De binnenstad vraagt op het gebied van energietransitie speciale aandacht. Eigenaren van historische panden staan hier naast de opgave om het erfgoed in stand te houden ook voor de opgave het pand te verduurzamen terwijl de mogelijkheden en oplossingen beperkter zijn. Dit vraagt om een faciliterende rol van de gemeente. Samen met betrokken partijen en bewoners is in 2019 een start gemaakt met het onderzoek en of er aanvullende mogelijkheden zijn om in de binnenstad zonne-energie op te wekken. Hierbij is ook gekeken welke nieuwe ontwikkelingen en innovaties er op de markt zijn zoals zonne-energiedakpannen. In 2019 is ook onderzoek gedaan naar (onzichtbare) systemen om onder dakpannen warmte te winnen. Op een kaart zijn de gebieden aangegeven waar in de huidige situatie kansen zijn voor zonne-energie, welke scenario’s mogelijk nieuwe kansen bieden en wat de voor- en nadelen zijn. In 2020 wordt aan de gemeenteraad een voorstel voorgelegd hoe om te gaan met het opwekken van zonne-energie in de binnenstad.
We maken kennis en informatie over het Amersfoortse erfgoed zo breed mogelijk toegankelijk door het plaatsen van publicaties in vakbladen, het houden van lezingen en rondleidingen en door deel te nemen aan Open Monumentendag.
Belangrijke gebeurtenissen Archeologie
Actualisatie Archeologische beleidskaart
In maart heeft ons college de geactualiseerde archeologische beleidskaart vastgesteld. Naast enkele nieuw aangewezen terreinen, zijn er nu ook gebieden binnen de gemeente waar geen archeologisch vooronderzoek nodig is. In de meeste gevallen, omdat er voldoende archeologisch onderzoek heeft plaatsgevonden.
Opgraving Emiclaerseweg
In april 2019 is een terrein aan de Emiclaerseweg archeologisch onderzocht, waar voorheen in de onmiddellijke nabijheid veel interessante vondsten zijn gedaan. De opgraving in dit jaar was  ook van belang, want er werden sporen gevonden van een oven en gebouwen die daar rond het jaar 1000 hebben gestaan. Bewoning uit deze periode is schaars en in dit geval is het wellicht mogelijk een verbinding te leggen met het Emiclaer dat uit de schriftelijke bronnen bekend is en als belangrijke boerderij een grote rol bij de ontginning van Hoogland speelde. De uitwerking is nog in volle gang.
Opgraving Horsterweg (gemeente Leusden)
In Leusden deden de Amersfoortse archeologen een grootschalig onderzoek aan de oostkant van de Horsterweg. Hier bestaan de resultaten uit boerderijplattegronden en spiekers (opslagschuurtjes) uit de IJzertijd (800 vC – begin jaartelling). Hiermee blijkt de eerder gevonden prehistorische nederzetting aan de andere kant van de Horsterweg (‘de Schammer’) nog veel uitgestrekter te zijn geweest. Dit onderzoek is een belangrijke bijdrage aan de kennis over de bewoningsgeschiedenis van Amersfoort en omgeving in de IJzertijd, een periode waarin dit gebied een grote aantrekkingskracht had.