Hoogtepunten en bestuurlijke lessen
Op 26 mei 2020, het moment waarop deze jaarstukken 2019 worden aangeboden aan de gemeenteraad, zijn we ongeveer halverwege de raadsperiode. Wij zijn nu ruim twee jaar samen aan de slag voor duurzame groei en we werken aan de drie grote opgaven ‘groeiende, duurzame en inclusieve stad’. Door in te zetten op deze opgaven zorgen wij ervoor dat we een fijne en vitale woon- en werkstad zijn en blijven. Een stad die groeit en in beweging is en die tegelijkertijd een vertrouwde thuisbasis vormt voor onze bewoners en voor de bedrijven, verenigingen, maatschappelijke organisaties en instellingen die Amersfoort rijk is.
Met de jaarstukken blikken wij terug op de bestuursperiode van 2019. Het jaar dat voor een groot deel in het teken stond van Koningsdag in Amersfoort, waarmee onze stad markant op de kaart is gezet. Met WIJ Amersfoort lieten we zien dat Amersfoort een bezoek waard is, dat Amersfoort een stad is waar diversiteit, inclusiviteit, samenwerking, duurzaamheid en innovatie hoog in het vaandel staan. De organisatie van Koningsdag heeft veel nieuwe energie en ervaringen gebracht voor onze organisatie en voor de vele betrokken inwoners, bedrijven en verenigingen. Tegelijkertijd vroeg het veel van onze organisatiekracht en ambtelijke capaciteit, maar wij hebben laten zien dat de gemeentelijke organisatie (in nauwe samenwerking met de VRU en de politie) in staat is om een dergelijk groot evenement goed te kunnen faciliteren. Wij zijn er dan ook trots op dat we in samenwerking met zoveel anderen zo’n succesvol feest hebben neergezet.
Een andere mijlpaal is bijvoorbeeld het besluit om een nieuw stadhuis op het Trapeziumterrein te gaan bouwen. Met dit besluit kunnen we samen verder invulling gaan geven aan een duurzaam, gastvrij en aansprekend huis van de stad, op een unieke locatie in het hart van Amersfoort.
Groeiende stad
We zien dat de groei van onze stad het afgelopen jaar doorzet: steeds meer woningzoekenden, bedrijven en bezoekers weten Amersfoort te vinden. Dat brengt dynamiek en economische groei naar onze stad, maar zet ook de woning-, kantoren- en bedrijvenmarkt flink onder druk. Om ervoor te zorgen dat er voor alle doelgroepen voldoende en betaalbare woningen zijn, hebben wij daarom het Deltaplan Wonen en het Actieplan huisvesting middeninkomens opgesteld, waarin wij laten zien hoe we de woonopgave binnen Amersfoort willen oppakken. We stimuleren bouwen, met name binnenstedelijk en door middel van transformatie en hoogbouw. In 2019 is ook de Hoogbouwvisie vastgesteld, waarmee we afwegen waar hoogbouw aan onze stad kwaliteit toevoegt en waar we daarmee juist voorzichtig moeten zijn.
In 2019 is een groot aantal nieuwe projecten gestart en er zijn ruim 600 woningen opgeleverd. Zo hebben wij een besluit genomen over het in samenhang ontwikkelen van het gebied Langs Eem en Spoor, en ook het ontwikkelkader voor de transformatie op Hoef-West is vastgesteld. Tegelijkertijd zien we dat bouwen niet op alle mogelijke binnenstedelijke woningbouwlocaties even gemakkelijk is, bijvoorbeeld vanwege hoge kosten, de verkeersafwikkeling of weerstand in de (directe) omgeving. Nieuwe woningbouwprojecten vragen om een zorgvuldig proces en om een goed gesprek met omwonenden en de stad. Daar gaan wij de komende tijd nog meer op inzetten. Daarnaast zetten ook externe factoren als de hoge bouwkosten, tekort aan bouwpersoneel en de stikstofuitspraak plannen onder druk. Van de stikstofuitspraak hebben wij relatief weinig last gehad, maar de uitspraak liet ons wel zien dat de woningmarkt voor een deel afhankelijk is van onverwachte, externe factoren waardoor plannen soms gewijzigd moeten worden of helemaal geen doorgang kunnen vinden. Dat maakt dat wij, om toch aan de grote woningvraag te kunnen voldoen, ook onderzoeken in hoeverre woningbouw op uitleglocaties wenselijk en mogelijk is.
Een belangrijk aspect van een groeiende stad is daarnaast de bereikbaarheid van Amersfoort. In 2019 werkten wij op verschillende plekken aan de doorstroming, verkeersveiligheid en leefbaarheid van de stad. De eerste voorbereidingen voor de autoluwe binnenstad, waarover de gemeenteraad in december 2018 besloot, zijn getroffen. Net als bij de woningbouwopgave, zien wij dat oplossingen voor de parkeerproblematiek goed met omwonenden moeten worden afgestemd en afgewogen.
Om daarnaast te zorgen dat wij ons steeds duurzamer verplaatsen, zetten wij in op goed en aantrekkelijk openbaar vervoer. Er stoppen meer treinen op het station, dat eind 2019 de titel ‘Amersfoort Centraal’ kreeg. En de gemeenteraad nam het besluit om bij Amersfoort Centraal een ondergrondse fietsenstalling te bouwen, zodat reizen per fiets en trein een steeds aantrekkelijker initiatief voor de auto kan worden. Om duurzaam autogebruik te stimuleren, zijn er bovendien 130 nieuwe laadpalen in de stad geplaatst.
De groeiende stad leidt ook tot een groeiende vraag naar cultuur en sport. Niet alleen omdat het mede de sfeer van onze stad bepaalt, maar ook het welzijn en welbevinden van onze inwoners raakt. Cultuur en sport zorgen voor verbinding en inclusie. Met het vaststellen van het cultuurplan Amersfoort 2019-2022 “Duurzaam, Dynamisch en Doen” en bijbehorende uitvoeringsagenda zijn de culturele ambities van onze stad vastgesteld. Ook bij sport is in 2019 nieuw beleid vastgesteld. De ambities bij cultuur en sport richten zich zowel inhoudelijk als fysiek op het maken van een schaalsprong. De potentie van Amersfoort als evenementen- en cultuurstad werd afgelopen jaar goed duidelijk, met onder andere de expositie van Van Wittel in kunsthal Kade en de prachtige culturele bijdrage van onder andere Holland Opera aan ons grootste evenement van 2019: Koningsdag. 2019 was ook een sportief jaar met het 10 e Sportgala als mooie afsluiter.
Duurzame stad
Om ons zo goed mogelijk voor te bereiden op de transitie naar een circulaire economie en de overgang naar een volledig duurzame energievoorziening, werken wij samen met bewoners, bedrijfsleven, organisaties en instellingen. In 2019 stelde de gemeenteraad haar Deelakkoord Duurzaamheid vast, waarin de duurzaamheidsambities van de verschillende partijen zijn samengebracht. Het akkoord liet zien dat er breed draagvlak is in de raad en bij partijen uit de stad om de schouders te zetten onder de duurzaamheidsopgave. Belangrijke mijlpaal was daarnaast het vaststellen van de Warmtevisie en het uitwerken van alternatieven voor aardgas in Schothorst-Zuid. Ook is er een marktverkenning uitgevoerd voor de aanleg van warmtenetten en is de eerste vergunning verleend voor de aanleg van een zonneveld. Bij de transitie naar duurzame energie hebben wij gezien dat bewoners veel aanpassingen in huis zelf kunnen organiseren, maar dat tegelijk een expliciete regierol van de gemeente nodig is. De onzekerheden, benodigde kennis en investeringen voor grootschalige alternatieve energieopwekking zijn omvangrijk. Wij kunnen niet verwachten dat dit vanzelf tot stand komt.
Naast onze inzet voor alternatieve energie, werkten wij het afgelopen jaar voortdurend aan het klimaatbestendiger maken van de stad, bijvoorbeeld door schoolpleinen te vergroenen, regenwater-adviesgesprekken te faciliteren en Operatie Steenbreek. Ook werd het Uitvoeringsprogramma Circulaire Economie 2019-2020 vastgesteld. Wij zien dat werken aan een circulaire economie nog niet altijd vanzelf gaat; nog te vaak botst een initiatief met de huidige wet- en regelgeving. Concreet voorbeeld daarvan is de Stadswormerij, die in 2019 eindelijk na jaren voorbereiding in de Keistadloods van start kon. Waar nodig, agenderen wij dit soort regelgevingsproblemen bij de Rijksoverheid. En zelf zetten wij ons ervoor in om initiatieven op het gebied van circulariteit zoveel mogelijk de ruimte te geven.
Inclusieve stad
Amersfoort is een inclusieve stad, waar iedereen naar zijn of haar vermogen kan participeren en waar mensen die dat nodig hebben passende zorg en ondersteuning krijgen. Net zoals andere gemeenten ziet Amersfoort de vraag naar zorg en ondersteuning stijgen, waarmee ook de kosten toenemen. Dat zet druk op de zorg (wachttijden, personeelstekorten) en op de financiering ervan.
In 2019 heeft KPMG ons geadviseerd over de betaalbaarheid van de ondersteuning en zorg. Aan de hand van dat rapport zijn verschillende maatregelen opgezet, waarmee we ervoor kunnen zorgen dat we kwalitatieve zorg en ondersteuning kunnen blijven bieden en tegelijkertijd de geraamde kosten op kunnen vangen. Daarbij spelen bijvoorbeeld de wijkteams een belangrijke rol, die inwoners op een laagdrempelige manier advies en begeleiding bieden.
Met verschillende samenwerkingspartners in de regio hebben wij afspraken gemaakt over het leveren van betere en betaalbare zorg en ondersteuning. In 2019 deden we dat met de Breed Spectrum aanbieders over ondersteuning en zorg op maat voor jeugdigen. Ook maakten wij regionale afspraken over de uitgangspunten voor regionale en financiële samenwerking na de doordecentralisatie van beschermd wonen per 2021, zodat de passende ondersteuning voor huidige en nieuwe cliënten beschermd wonen geborgd is. Ook is samen met regiogemeenten het actieplan ‘Arbeidsmarktregio Amersfoort Werk(t) voor iedereen’ opgesteld.
Het uitvoeren en monitoren van al deze afspraken loopt de komende tijd door, waarbij het van belang is dat wij met elkaar in gesprek blijven over de betaalbaarheid, kwaliteit en toegankelijkheid van onze zorg en ondersteuning. De maatregelen die volgen uit het KPMG rapport hebben effect. Het bereik wordt in de komende tijd vergroot. We zien echter ook dat tegenover de positieve effecten van de maatregelen een autonome groei van de vraag naar zorg en ondersteuning zichtbaar wordt, die groter is dan wij verwacht hadden. De voortdurende bijstelling van het beleid vanuit de Rijksoverheid, de veelheid aan spelers en de complexe dynamiek in het sociaal domein zorgen voor veel externe factoren waar wij beperkt of slecht grip op hebben.
Consistent blijven werken aan de transformatie van het sociale domein blijft een belangrijke randvoorwaarde om een inclusieve stad te blijven. Het is van belang dat wij de juiste condities (blijven) creëren om onze aanpak effect te laten sorteren. Wij constateren dat wij in toenemende mate ook tegen grenzen aanlopen. Er komt een fase waarin de uitvoering van de maatregelen steeds meer op gespannen voet komt te staan met het uitgangspunt om de kwaliteit en de toegang van de zorg in stand te houden. Waarbij het opvangen van de groei van de zorg niet langer kan zonder scherpere beleidskeuzes. Dit vraagt om een oordeel van uw raad. De Begroting 2021 - 2024 is een logisch moment om daar nader met elkaar over in gesprek te gaan.
Uit de monitor Sociaal Domein 2019 blijkt dat het, vergeleken met andere grote gemeenten, over het algemeen goed gaat met Amersfoort. Zo zien we bijvoorbeeld dat het aantal Amersfoorters dat bijstand ontvangt stabiliseert en rond de 4% ligt. Dat aandeel is lager dan het landelijk gemiddelde en andere grote gemeenten. Tegelijkertijd zien we wel verschillen tussen groepen inwoners in onze stad. Vooral in wijken waar in verhouding meer laagopgeleiden wonen en meer mensen met een laag inkomen, zien wij een grotere vraag naar ondersteuning. Dat geeft aan dat het van belang is om nog meer wijkgericht te werken en vragen van inwoners meer integraal op te pakken. En om mensen meer bekend te maken met onze ondersteuningsmogelijkheden en regelingen. Eind 2019 zijn wij daarom de publiekscampagne ‘Samen tegen armoede’ gestart.
Samenwerking met regio(gemeenten), Provincie en Rijk
Op de drie grote opgaven hebben wij het afgelopen jaar meer de samenwerking gezocht met regio, Provincie en Rijk. Alleen door samen te werken vanuit een gezamenlijke strategie, passend bij het schaalniveau van de betreffende opgave, kunnen we de doorzettingskracht ontwikkelen. Binnen regio Amersfoort is bijvoorbeeld het traject gestart om te komen tot een Regionale Energiestrategie (RES) en de nieuwe Strategische agenda van de regio. Binnen regio Utrecht (provincie Utrecht, gemeenten Amersfoort, Hilversum en Utrecht, Economic Board Utrecht) hebben we de Regionale Economische Agenda (REA) opgesteld, waarin Gezond Stedelijk Leven centraal staat, en zijn de voorbereidingen getroffen om een Regionale Ontwikkelingsmaatschappij (ROM) Regio Utrecht op te richten. Tevens werken we aan de profilering van regio Amersfoort richting Provincie en Rijk. Met name rondom de verstedelijkingsopgave waarmee wij de komende jaren te maken krijgen, is intensieve samenwerking met het Rijk nodig. Dit heeft in 2019 vruchten afgeworpen: na een succesvolle lobby richting Tweede Kamer is via een motie bewerkstelligd dat de minister een woondeal gaat sluiten met Regio Amersfoort. Ook werd er gestart met het sluiten van een deal met de Provincie gericht op het vitaliseren van een bestaande wijk in combinatie met nieuwbouw. De samenwerking met Provincie en Rijk liet wederom zien dat het goed is om onze visie, opgaven en inzet zo concreet mogelijk te hebben, om direct te kunnen inspelen op gelden en samenwerkingskansen die zich voordoen.
Zoeken naar oplossingen
De drie opgaven die wij benoemd hebben als belangrijkste opgaven voor Amersfoort voor de komende jaren, in combinatie met onze financiële situatie en de mogelijke financiële en economische gevolgen van de Corona-crisis, maken het onvermijdelijk en noodzakelijk dat wij op zoek moeten gaan naar creatieve oplossingen voor de opgaven en vraagstukken waar wij als stad voor staan. In 2019 bleek bij de meicirculaire dat wij moeten rekenen op financiële tegenvallers. We krijgen te maken met een structureel tekort, terwijl de behoeften, verantwoordelijkheden en daarmee de opgaven en uitdagingen waarvoor wij als gemeenten gesteld staan, toenemen. Dit signaal hebben wij samen met andere gemeenten in de G40 en de VNG besproken met het Rijk, o.a. in het kader van de herziening van het Gemeentefonds. Bij het opstellen van de begroting 2020-2023 hebben wij ervoor gekozen om eenmalig het uitgangspunt los te laten om voor elk jaar een sluitende begroting voor te leggen. En om de extra middelen voor de drie opgaven de komende jaren incidenteel te dekken. Het zoeken naar oplossingen voor de opgaven en vraagstukken waar we als stad voor staan, passend binnen de financiële kaders die er zijn, staat daarom de komende tijd centraal. Daarbij is het uitleggen aan de stad; wat kan wel en wat kan niet of wat doen we anders een belangrijk aandachtspunt. Daarbij houden wij vast aan de drie pijlers groeiende, duurzame en inclusieve stad. Want de opgaven binnen deze drie pijlers komen de komende jaren, hoe dan ook, op ons af. Wij zien het als onze rol om ervoor te zorgen dat Amersfoort daar adequaat op is voorbereid.