Risicomanagement en weerstandsvermogen

De gemeente wil inzicht krijgen in de financiële risico’s waardoor we adequate maatregelen kunnen treffen. We streven er naar dat het optreden van risico’s zo weinig mogelijk effect heeft op de uitvoering van het bestaande beleid. Amersfoort wil het risicobewustzijn van medewerkers in de organisatie verder stimuleren en maatregelen treffen ter voorkoming of beperking van risico’s. Daarnaast beoordeelt de gemeente het weerstandsvermogen. Het weerstandsvermogen geeft inzicht in hoeverre de gemeente in staat is ('voldoende vet op de botten heeft') om de financiële gevolgen van de risico's op te vangen.

Zoals opgenomen in de onlangs door uw Raad vastgestelde gewijzigde financiële ijkpunten, is het beleid van uw gemeenteraad om minimaal een weerstandsratio van 1,2 te hebben en te streven naar een maximum van 1,5. Wanneer de weerstandsratio boven de 1,5 uit komt, zou de Saldireserve incidenteel ingezet kunnen worden ter dekking van incidentele ambities.  
Overigens is het aantal door uw Raad vastgestelde financiële ijkpunten teruggebracht tot 15. Daarbij is er een beperkt aantal genormeerd, een aantal wettelijk verplicht en de rest is goed om te volgen in de loop van de tijd.

Ter voorbereiding op de jaarrekening is een actualisatie van de risico-inventarisatie uitgevoerd.  Risico’s met financiële effecten worden meegenomen bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit. De belangrijkste risico’s per programma kunt u ook terugvinden bij de programma’s zelf.
Bewustwording van risico’s is een belangrijke stap in het beheersen van risico’s. Regelmatig moeten we stilstaan bij onze doelstellingen van beleid, programma of project. En nadenken welke risico's het bereiken van deze doelstellingen van beleid in de weg staan. Pas als we onze risico's kennen, kunnen we ook gepaste maatregelen treffen. Hierdoor zijn we beter in staat onze doelstellingen te realiseren.

Tabel: PW.01 Benodigde weerstandscapaciteit   (bedragen x € 1.000.000,--)

Ons financiële risicoprofiel bepaalt onze benodigde weerstandscapaciteit. Dit is het bedrag dat nodig is om de financiële gevolgen van de risico’s op te vangen. Deze benodigde weerstandscapaciteit bedraagt, bij een zekerheidspercentage van 90%, € 44,8 miljoen. Dit betekent dat we met 90% zekerheid kunnen zeggen dat het totale risicobedrag tussen de € 0 en € 44,8 miljoen uitkomt. Dit bedrag hebben we nodig om onze risico’s financieel op te vangen. Ten opzichte van de vorige inventarisatie (Begroting 2020) is de benodigde weerstandscapaciteit met € 1,2 miljoen (2,6%) afgenomen.
Deze daling wordt voornamelijk veroorzaakt door twee posten. Enerzijds een daling door het vervallen van het risico voor de ontwikkeling Bovenduist (€ 2,8 miljoen), gegeven het raadsbesluit om de marktwaarde af te waarderen naar agrarische bestemming en een voorziening te vormen. Anderzijds een stijging binnen het Sociaal Domein door de verwachte verhoogde volumegroei bij Jeugd en WMO (€ 1,6 miljoen).
Bovenstaande tabel laat zien hoe de benodigde weerstandscapaciteit vanuit de verschillende programma’s is opgebouwd.
Onderstaande tabel geeft inzicht in de belangrijkste tien financiële risico’s van de gemeente Amersfoort. Het gaat hier om de belangrijkste risico's gerangschikt naar financiële impact. De kans dat het risico optreedt bepaalt samen met het financiële gevolg de impact van het risico op het risicoprofiel. De financiële impact van onderstaande risico’s is opgenomen binnen de totaal benodigde weerstandscapaciteit zoals hierboven genoemd.
Voor de risico's zijn beheersmaatregelen geformuleerd. Deze zijn opgenomen bij de top 3 risico's op programmaniveau in het jaarverslag.

Meerjarenperspectief
Kijkend naar het toekomstig meerjarenperspectief van het weerstandsvermogen wordt onderscheid gemaakt tussen enerzijds de grondexploitaties en anderzijds de overige risico's.  
De effecten van het Coronavirus – COVID-19 zijn niet in meerjarenprogramma grondexploitaties (MPG) meegenomen. De MPG liet een aanzienlijke daling zien van het weerstandsvermogen voor de bestaande grondexploitaties, veroorzaakt door de afname van de kosten en opbrengsten (van € 15,9 miljoen in 2019 naar € 8,5 miljoen in 2023). In verband met het Coronavirus en de hiermee gepaard gaande onzekerheden, houden wij het bedrag van deze daling echter vooralsnog aan als ‘algemeen risico’ en blijft hierdoor het weerstandsvermogen gelijk. Ultimo 2019 is het ‘algemeen risico Coronavirus’ voor grondexploitaties € 3,5 miljoen.
Het risico verbandhoudende met het coronavirus voor grondexploitaties is toegelicht in de paragraaf Grondbeleid.
Daarnaast zijn voor het meerjarenperspectief de nieuwe grondexploitaties relevant. De risico’s hiervan zijn echter, gegeven het stadium van de grondexploitaties, nog niet in beeld.

Voor de overige risico's wordt een daling verwacht van € 25,4 miljoen in 2019 naar € 24,2 in 2023. De daling houdt voornamelijk verband met twee risico's waar naar verwachting de financiële gevolgen afnemen.  Dit betreft enerzijds jeugd (breed spectrum) en anderzijds de vraag naar ondersteuning en zorg.

Tabel: PW.02 Top 10 belangrijkste financiële risico's   (bedragen x € 1.000.000,--)

De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit de saldireserve en de reserve sociaal domein. Deze reserves kunnen we inzetten om de financiële gevolgen van de risico's op te vangen.

Tabel: PW.03 Beschikbare weerstandscapaciteit   (bedragen x € 1.000.000,--)

Het overschot van het sociaal domein bij de jaarrekening 2016 en 2017 is toegevoegd aan de reserve sociaal domein. Bij de jaarrekening 2018 en de jaarrekening 2019 is het tekort op het programma sociaal domein onttrokken aan de reserve. Ook in 2020 zijn onttrekkingen geraamd aan de reserve sociaal domein.

Als indicator gebruiken we de weerstandsratio. De weerstandsratio is de beschikbare weerstandscapaciteit gedeeld door de benodigde weerstandscapaciteit. Met andere woorden: het bedrag dat we aan reserves beschikbaar hebben om de financiële gevolgen van de risico's op te vangen, gedeeld door het bedrag dat we op basis van ons risicoprofiel nodig hebben. Deze ratio moet conform besluit van uw Raad groter of gelijk zijn aan 1,2. In dat geval is de beschikbare weerstandscapaciteit net iets groter dan de benodigde. Het streven is echter om een weerstandsratio van 1,5 te hebben.
Onderstaande tabel geeft het weerstandsvermogen in vergelijking tot de jaarrekening 2018. We zien dat de weerstandsratio gelijk blijft. Dit wordt veroorzaakt doordat de daling van de beschikbare weerstandscapaciteit (voornamelijk Reserve Sociaal Domein) nog wordt gecompenseerd door een daling van de benodigde weerstandscapaciteit. Naar verwachting zal de beschikbare weerstandscapaciteit in de toekomst verder dalen door verdere onttrekkingen aan de Reserve Sociaal Domein. Overigens is nu reeds een deel van de reserve sociaal domein beklemd. Een deel van deze reserve is immers gelabeld ten behoeve van onder andere het Sociaal Fonds en het Toekomstfonds voor innovaties in zorg en welzijn.

Tabel: PW.04 Verloop van het weerstandsvermogen   (bedragen x € 1.000.000,--)

Financiële kengetallen

Op 18 februari heeft uw Raad een nieuwe set financiële ijkpunten vastgesteld. Hierover rapporteren wij in de inleiding van deze Jaarstukken, na de Bestuurlijke lessen. Voor een overzicht van die ijkpunten en een toelichting daarop, verwijzen wij u naar die passages.