Onderhoud kapitaalgoederen

Wij zetten ons in voor een veilige, groene en leefbare openbare ruimte. Deze openbare ruimte bestaat uit wegen, riolering, kunstwerken, water en groen. Daarnaast zetten wij ons vastgoed in voor het bijdragen aan en bereiken van bestuurlijke doelen, zoals het huisvesten van culturele instellingen, sportverenigingen en wijkcentra. Openbare ruimte en gebouwen zijn (voor een groot deel) kapitaalgoederen. U vindt hieronder beschreven welke beleidskaders er zijn voor onze kapitaalgoederen. Ook benoemen wij de financiële consequenties van het beleid ten aanzien van onze kapitaalgoederen.

We werken voortdurend aan het in stand houden van de kapitaalgoederen in de openbare ruimte, zoals wegen, bruggen, riolering, groen en verlichting. Het daarvoor gewenste niveau is ‘de Amersfoortse basis’, vastgelegd in het 'Integraal beheerplan openbare ruimte 2019-2028' (vastgesteld juni 2016), tezamen met de daarvoor benodigde middelen.
Overeenkomstig de besluitvorming over het Integraal beheerplan openbare ruimte waren in het begrotingsjaar 2019 meer structurele middelen beschikbaar voor groot onderhoud en is er daarnaast investeringsruimte vrijgemaakt voor vervangingsinvesteringen. Na de eerdere bezuinigingen, passen vanaf 2019 daarmee de middelen weer bij ons areaal en de gewenste onderhoudskwaliteit. We dekken het in stand houden van de openbare ruimte en riolering vanuit de volgende middelen:

• Exploitatie (dagelijks en groot onderhoud);
• Voorziening 'groot onderhoud openbare ruimte' (groot onderhoud wegen/openbare ruimte, baggeren en vervanging groen en bomen);
• Voorziening ‘riolering’ (riolering en water. In afwachting van het nieuwe GRP worden de investeringen in de riolering geactiveerd en de voor deze investering beschikbare middelen en het resultaat op het product worden toegevoegd in de voorziening riolering);
• Kapitaalsinvesteringen (vervangingen van o.a. wegen, openbare verlichting, bruggen, kademuren en grote speelplekken/kunstgrasvelden).

Voor het groot onderhoud en vervangingen stellen we jaarlijks een (financieel) voortschrijdend meerjarenuitvoeringsprogramma (MJP-OR) op met de concrete activiteiten en projecten die we in voorbereiding en uitvoering nemen en de kosten daarvan (voor engineering, uitvoering en bijkomende kosten). Het MJP-OR beslaat steeds een periode van vier jaar, gelijklopend met de periode van de meerjarenbegroting, momenteel 2020-2023. In het MJP-OR worden ook de projecten voor de gemeentelijke riolering opgenomen. De besluitvorming en dekking daarvan loopt via het gemeentelijke rioleringsplan (GRP).
Beschikbare middelen en uitgaven
In 2019 kwam 14,8 miljoen euro beschikbaar voor groot onderhoud en vervanging van de openbare ruimte. Dit is inclusief het beschikbare budget voor riolering en water (GRP). We voeren aanzienlijk meer projecten uit en lopen de achterstanden langzamerhand in.

De beide voorzieningen samen bevatten aan het begin van 2019 17,4 miljoen euro. De voorziening riolering is in 2019 sterkt toegenomen tot 26,7 miljoen euro. Dit wordt veroorzaakt omdat de reserve riolering is overgeheveld naar de voorziening, en de uitgaven voor riolering in 2018 en 2019 als kapitaalsinvesteringen zijn geactiveerd. Daarmee zijn ze niet onttrokken aan de voorziening.
De onderstaande tabel laat zien dat het gelukt is om de afgelopen vier jaar de totale omvang van de projecten, aansluitend op het toenemende budget, ongeveer te verdubbelen. Langzamerhand lopen we daarbij ook de achterstanden in de vervangingen van de openbare ruimte in.

Voorziening openbare ruimte (‘oud’)
Eind 2018 is de "oude" voorziening voor groot onderhoud van wegen, groen, kunstwerken en baggeren afgesloten. Er resteerde 2,4 miljoen euro. Dit bedrag is in 2019 conform plan geheel uitgegeven aan zes projecten, namelijk reconstructies van de Bisschopsweg, Heideweg-Van Tuijllstraat en Kruiskamp-Methorstraat, het vervangen van zes houten bruggen, het vervangen van brugleuningen in Liendert-Schuilenburg en het herplanten van bomen in de Van Marnixlaan e.o..
Programma groot onderhoud en vervanging
Het MJP-OR 2019-2022 bevat een groot aantal projecten door de hele stad, voornamelijk integrale projecten met een gecombineerde aanpak van riolering, wegen, groen, kunstwerken en verlichting, maar ook sectorale projecten voor één van deze onderdelen. Denk bijvoorbeeld aan het vernieuwen van lichtmasten of groot onderhoud aan (hoofd)wegen. In 2019 hebben we enkele grote projecten afgerond, zoals de herinrichting van diverse wegen in Kruiskamp (van der Doesstraat e.o., Kruiskamp-Methorststraat) en het project Hart van Leusderkwartier (Fahrenheitstraat, Everard Meyster-, Dalton-, Woestijger-, Leusderweg). Nagenoeg gereed waren de Heideweg-van Tuijllstraat (Hooglanderveen, maart 2020 gereed) en Jan Mayenstraat e.o. (Kruiskamp). Daarnaast zijn er in Hoogland-West in het buitengebied wegen opnieuw geasfalteerd, net als op de Weg van de Vrijheid-Rustenburgerweg, en is onderhoud uitgevoerd aan de Stichtse Rotonde.
Naast de integrale projecten waarbij ook aan de riolering wordt gewerkt, zoals de Randenbroekerweg-Noord en Bisschopsweg, wordt riolering ook gerelined (aan de binnenzijde van een coating voorzien). Daarvoor hoeft de weg niet te worden opengebroken. In 2019 werd dit o.a. gedaan in Liendert, Schothorst-Zuid en het Vermeerkwartier.
Naar aanleiding van initiatieven van bewoners is er bij Boogschutter-Meridiaan het kunstgrasveld vervangen en een deel van de omgeving anders ingericht. In Stadstuin is een brug vervangen vanwege veiligheid.
Naast deze projecten waar het werk buiten te zien was, zijn ook nieuwe en grote projecten in voorbereiding. In veel gevallen is hier samen met de buurt naar de gewenste nieuwe inrichting gekeken, zoals bij de Zevenhuizerstraat-Hamseweg, Jeruzalem-Jericho, Kamerlingh Onnesstraat e.o. .
Ambities en opgaven
Uitgangspunt voor de programmering van de projecten is dat de openbare ruimte veilig en functioneel blijft en er geen kapitaalvernietiging plaatsvindt. Dit is samen te vatten als de 'technische noodzaak'. Naast deze technische noodzaak geven we met de invulling van de projecten ook vorm aan maatschappelijke wensen, ambities en opgaven, zoals de duurzaamheids- en klimaatdoelstellingen. Als we de openbare ruimte opnieuw inrichten zorgen we er bijvoorbeeld voor dat we (mogelijke) wateroverlast tegengaan, verdroging of hittestress voorkomen, de stad vergroenen en meer CO2-neutraal maken. Waar dit leidt tot duidelijke kostenverhogingen zal aanvullende dekking gevonden moeten worden, omdat de genoemde dekkingsbronnen hier niet op zijn berekend. In de plannen van aanpak voor de projecten benoemen we alle te realiseren ambitie, onder andere via het GWW-duurzaamheidsweb.
We zetten ook in op het combineren van onderhoud en vervangingen met de maatregelen voor de energietransitie, zoals de aanleg van collectieve warmtenetten, het verzwaren van de elektriciteitsnetten en de aanpassing of verwijdering van het gasnet.
Toenemende complexiteit
Het is gelukt om de hoeveelheid projecten aanzienlijk te vergroten. We zien een langzame kentering, waarbij het beter lukt om de toenemende omvang van het programma bij te houden. Daar moet nog een stap in worden gemaakt, want ook in 2019 bleef de uitvoering nog iets achter bij de beoogde planning en beschikbare budgetten. We hebben een aantal projecten doorgeschoven naar 2020 en verder. Dit gebeurde om een diversiteit aan project-specifieke redenen.
De capaciteit binnen de gemeente om de projecten aan te pakken is vergroot en daarnaast leren we beter omgaan met de langere doorlooptijden van projecten. Deze complexiteit blijkt namelijk een gegeven; beheeropgaven zijn meer en meer verweven met andere relevante maatschappelijke opgaven in de stad. Daarnaast is er een grotere samenloop en afhankelijkheid van planningen van externe partijen. Een voorbeeld van een dergelijke partij is Stedin die voorafgaand aan ons werk kabels en leidingen vervangt of bijlegt, of brosse gasleidingen moet saneren. Maar het kan ook een woningcorporatie zijn die eerst nieuwe woningen moet bouwen voor we de openbare ruimte kunnen aanpakken.
De energietransitie, zoals bijvoorbeeld het aanleggen van warmtenetten, gaat een grote impact hebben op de planning van projecten. Momenteel kan hier nog nauwelijks rekening mee worden gehouden. Wachten op meer zekerheid vertraagt de noodzakelijke aanpak van de bovengrond te veel. Waar mogelijk reserveren we wel ruimte in de onder- en bovengrond voor een toekomstig warmtenet.
Er is tot slot een toenemende invloed op de programmering vanuit de wensen in de stad. Bewoners komen met ideeën voor de kleinschalige aanpassingen van hun eigen woonomgeving, maar ook soms met grotere, meer ingrijpende herinrichtingsprojecten. We kunnen in overleg met de initiatiefnemers de kleine projecten vaak nog relatief snel via budget voor de wijk of het jaarlijkse onderhoud oppakken, de tweede categorie moet echter in de programmering worden opgenomen. Als er geen sprake is van een technische noodzaak tot aanpak dan ontbreken de middelen voor een dergelijk project. Onze vervangingsbudgetten zijn er op berekend dat de openbare ruimte eens in de 40 à 50 jaar -als de technische levensduur afloopt- wordt vervangen. Er is geen financiële ruimte voor tussentijdse vernieuwing, omdat dit zou betekenen dat een ander, wel noodzakelijk project moet worden uitgesteld. De gebruikelijke planningstermijnen van 4 tot 5 jaar zijn voor initiatiefnemers overigens niet erg motiverend. Het lijkt dan erg lang te gaan duren voor er iets van hun wensen wordt gerealiseerd.
Wijkonderhoud
Ook in 2019 realiseerden we in Amersfoort over het algemeen de beoogde B-kwaliteit voor de technische staat van de openbare ruimte.  Op een aantal onderdelen wordt zelfs A-kwaliteit door de aannemers geleverd. Daarmee realiseren we in Amersfoort een goede onderhoudskwaliteit. Door diverse oorzaken staat deze kwaliteit soms wel tijdelijk of op onderdelen onder druk. We werken er steeds aan om zo snel mogelijk weer op het beoogde niveau te komen.
Het uitstellen van vervangingen zet de gewenste onderhoudskwaliteit van groen en wegen in de oudere gebieden onder druk. In de inspectiecijfers van 2019 zien we dit terug in een te hoog percentage lage kwaliteiten. De aanpak van deze knelpunten is vaak al wel ingepland, zowel via herinrichtingsprojecten als groot onderhoud (asfalterings- en herstraatbestekken). Maar het duurt nog te lang voor we daadwerkelijk tot uitvoering komen. We waarborgen overal de veiligheid en functionaliteit, maar moeten in die buurten soms concessies doen aan de beeldkwaliteit en ‘toonbaarheid’. Daarnaast blijven schades in de verharding door de opdruk van boomwortels een aandachtspunt voor een veilig te gebruiken openbare ruimte.
Per 1 januari 2019 is het besteksgebied Berg-, Leusder- en Vermeerkwartier op de markt aanbesteed. Daarmee is het gebied dat door Eemfors wordt onderhouden iets ingekrompen, aansluitend op de dalende capaciteit in de organisatie van Eemfors. Bij de aanbesteding van ons wijkonderhoud selecteren we behalve op onderhoudskwaliteit op social return, duurzaamheid en faciliteren van zelfbeheer. Alle aannemers zetten mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in.
In de Binnenstad is de ambitie voor de bovengrondse openbare ruimte kwaliteitsniveau ‘A’, maar in de praktijk ligt de gerealiseerde kwaliteit hier onder. Dit wordt ook veroorzaakt door de hoge gebruiksdruk en extra slijtage.  In het kader van visie op het Stadshart pakken we de komende jaren meerdere projecten op, waarna we ook weer het gewenste onderhoudsniveau kunnen realiseren.

De gemeentelijke vastgoedportefeuille bestaat in hoofdlijn uit twee delen: het maatschappelijk vastgoed en het strategische vastgoed. In totaal zijn het circa 400 vastgoedobjecten, bestaande uit gebouwen en gronden. Het maatschappelijk vastgoed huisvest organisaties die van belang zijn voor een prettige woonomgeving, sociale cohesie en maatschappelijk welzijn. Dit zijn musea, wijkcentra, monumenten, sportgebouwen en -velden, atelierruimtes, terreinen voor volks- en speeltuinen en scoutingverenigingen en enkele tijdelijke onderwijsgebouwen. Ook hebben we zeven multifunctionele accommodaties (MFA's), waarin meerdere functies met elkaar in één gebouw gehuisvest zijn. Dit zijn relatief grote en moderne gebouwen in onze portefeuille. Ter illustratie: deze zeven gebouwen beslaan meer dan een kwart van het aantal vierkante meters in onze portefeuille. Voorbeelden zijn het Eemhuis, het Icoon en de Zonneparel.
Onderdeel van ons vastgoed zijn ook ongeveer 25 monumentale objecten, onder andere de Koppelpoort, de Onze Lieve Vrouwe-toren en het Belgenmonument. Het zijn met name objecten die een cultuurhistorische en/of maatschappelijke functie binnen de gemeente hebben. De exploitatie van deze groep panden kan door hun kenmerkende karakter niet kostendekkend gebeuren. Deze objecten zijn niet of slechts gedeeltelijk te verhuren en hebben hoge onderhoudskosten, omdat het onderhoud zeer specialistisch van aard is. Om het tekort op de exploitatie in deze groep te verkleinen is een structurele bijdrage in de begroting gereserveerd.
De strategische portefeuille bestaat uit (tijdelijk) vastgoed, dat verworven is voor de uitbreiding en kwalitatieve verbetering van de stad, zoals voor woningbouw en voor bedrijfsmatige en infrastructurele projecten. Ook het te verkopen vastgoed maakt onderdeel uit van de strategische portefeuille.
Het beheer en de exploitatie van ons vastgoed hebben wij voor een groot deel uitbesteed aan SRO Amersfoort BV. Hiertoe hebben wij eind 2019 opnieuw met SRO een Raamovereenkomst onroerende zaken gesloten voor de periode 2020-2022. Voor de sportgebouwen en ook de meeste van de welzijns- en culturele gebouwen bouwt SRO de voorziening op en voert zij vanuit deze voorziening het meerjarig, planmatig onderhoud uit. Voor de MFA's en de Flint geldt dat de gemeente de onderhoudsvoorziening opbouwt. De basis voor deze voorziening zijn de meerjarige onderhoudsplannen die elke drie jaar geactualiseerd worden.  
In de nieuwe Raamovereenkomst hebben wij onze afspraken met SRO aangescherpt. Ook hebben wij met KPI’s vastgelegd welke informatie over ons vastgoed SRO rapporteert op de thema's veiligheid, duurzaamheid en klanttevredenheid. Vanuit deze informatie werken wij de komende jaren met SRO aan de verbetering van de prestaties van ons vastgoed. Daarnaast werken wij aan deze verbetering op basis van de kaders in de Nota Vastgoedbeheer , bijvoorbeeld door beleid te ontwikkelen op het verduurzamen en het beter toegankelijk maken van ons vastgoed. Zo is er in 2019 gewerkt aan een Routekaart voor de verduurzaming van ons bestaande gemeentelijk vastgoed. Wij verwachten hier in 2020 meer over te kunnen delen met u. Ook is er in 2019 geïnvesteerd in het toegankelijker maken van openbare, maatschappelijke gemeentelijke gebouwen, zoals in het Icoon, de Groene Stee en Flint. In 2020 worden de laatste werkzaamheden opgeleverd en maken wij u deelgenoot van de behaalde resultaten.

In november 2019 heeft de raad besloten om een nieuw, energie neutraal stadhuis te bouwen op de Trapeziumlocatie. In het nieuwe kantoorconcept staat ontmoeten en samenwerken centraal. Door de toepassing van dit concept we de huisvesting efficiënter maken en van 5 verschillende locaties naar 1 locatie gaan.
In afwachting van de oplevering van een nieuw stadhuis wordt in de huidige gebouwen (Stadhuisplein 1,3, Molenstraat 2 en Hellestraat 24) alleen het instandhoudingsonderhoud uitgevoerd. Doordat realisatie van de nieuwe huisvesting nog enige tijd zal duren en om te kunnen voldoen aan wettelijke eisen m.b.t. bij voorbeeld brandveiligheid en ARBO zullen daarnaast ook extra werkzaamheden noodzakelijk zijn om de bedrijfscontinuïteit te waarborgen. In 2019 is een traject opgestart om een aanbesteding voor te bereiden voor deze werkzaamheden welke in 2020 tot uitvoering komen. Het rendement van deze voorzieningen en werkzaamheden zullen uiteraard slechts tijdelijk kunnen zijn, gedeeltelijke desinvestering zal onontkoombaar zijn.
Op dit moment beschikken we  niet over  een onderhoudsvoorziening die rekening houdt met bovenstaande ontwikkelingen. Op basis van verslaggevingsregels was het niet toegestaan om de voorziening onderhoud stadhuiscomplex te handhaven. In 2015 is de voorziening geheel vrijgevallen en gestort in de  bestemmingsreserve onderhoud gebouwen stadhuisplein. De reserve wordt gevoed met de jaarlijks dotatie voor onderhoud gebouwen stadhuisplein. De onttrekking zal op basis zijn van de werkelijk uitgaven plaatsvinden. Dat betreft instandhoudingsonderhoud voor de huidige gebouwen. Na het gereedkomen  van de nieuwe huisvesting wordt een nieuw duurzaam meerjarenonderhoudsplan opgesteld, waarna de reserve wordt omgebouwd naar een reguliere onderhoudsvoorziening.
Voor overige panden waar de gemeentelijke organisatie is gehuisvest (Stadhuisplein 5 en 7, Hof 2 en de gebouwen van het CNME) geldt dat het beheer en onderhoud van deze panden in lijn zijn gebracht conform de beleidskaders in de Nota Vastgoedbeheer. Zowel het eigenaren als gebruikers onderhoud zijn uitbesteed  aan SRO Amersfoort BV en waarbij het onderhoud van deze panden per 1-1-2020 zijn opgenomen in de nieuwe raamovereenkomst onroerende zaken voor de periode 2020-2023.

De IT (vervangings)investeringen bestaan zowel uit vervangingen op het terrein van de technische infrastructuur als vervanging en doorontwikkeling van bedrijfsapplicaties. Het doorvoeren van de vervangingen is gericht op het handhaven van de bedrijfszekerheid en (verplicht) meegroeien met ontwikkelingen van leveranciers (technologie) en wet- en regelgeving.

Beleidskader - Onderwijshuisvesting
Wij hebben het economisch claimrecht op de onderwijsgebouwen voor primair, speciaal en voortgezet onderwijs. Na een wijziging van de onderwijswetgeving op 1 januari 2015 zijn alle schoolbesturen verantwoordelijk voor het totale onderhoud en aanpassingen aan schoolgebouwen. Wij zijn verantwoordelijk voor nieuwbouw, uitbreiding en vervangende nieuwbouw. Wij hebben een Integraal Huisvestingsplan gemaakt om onderwijshuisvesting te vervangen en te verduurzamen. Samen met de schoolbesturen hebben we de mogelijkheden onderzocht om een overeenkomst te sluiten tot doordecentralisatie van de uitvoering van de gemeentelijke zorgplicht voor onderwijshuisvesting. Dit heeft geresulteerd in het raadsbesluit van 21 november 2017 en 26 maart 2019 tot doordecentralisatie; in de periode van 2019 tot 2059 gaan in totaal 100 schoolgebouwen vervangen of vernieuwd worden. Meer hierover kunt u vinden in programma Onderwijs en Jeugd.